Trölladyngja

Krýsuvíkursvæðið nær yfir nokkur minni jarðhitasvæði sem tengjast eldstöðvakerfi sem venjulega er kennt við Krýsuvík. Meginsvæðin eru Sveifluháls, Austurengjar, Trölladyngja og Sandfell. Jarðhita er jafnframt að finna við Syðri Stapa í Kleifarvatni, við Köldunámur og við Hverinn eina.

Jarðhitinn er við jaðra gos- og sprungureinar eldstöðvakerfisins. Nærri miðju þess liggur móbergshryggurinn Núpshlíðarháls en beggja vegna hans eru hraunflákar og gossprungur frá síðustu árþúsundum. Þar sem móbergið hefur þést af jarðhitaummyndun renna lækir út á hraunin og hafa myndað þar gróðurlendi, t.d. Höskuldarvelli, Selsvelli, Vigdísarvelli og Tjarnarvelli. Utan jarðhitasvæðanna er rennandi vatn á yfirborði nánast óþekkt í Reykjanesfjallgarði vestan Hellisheiðar.

Nú eru uppi áform um að virkja á þessum jarðhitasvæðum og stefna þannig vatni og lífríki í hættu. Fjórar virkjunarhugmyndir í rammaáætlun eru á Krýsuvíkursvæðinu og falla þær í nýtingar- eða biðflokk. Sandfell og Sveifluháls falla í nýtingarflokk og Trölladyngja og Austurengjar í biðflokk.

Hugmyndir um virkjun þessara svæða tengjast aðallega fyrirhugaðri álbræðslu í Helguvík. Krýsuvíkursvæðið er metið sem ein heild í mati Orkustofnunar og er talið 89 km² að stærð með vinnslugetu sem nemur 445 MW til 50 ára. Þar með verður það þriðja aflmesta jarðhitasvæði landsins á eftir Hengilssvæði og Torfajökulssvæði. Þessi túlkun á stærð svæðisins hefur verið dregin í efa enda ekki í samræmi við niðurstöður borana frá því um 1970. Óháðar athuganir benda til að samanlögð vinnslugeta svæðanna sé um 120 MW til 50 ára en álbræðsla í Helguvík þarf 650 MW.

Ennfremur eru virkjunarhugmyndirnar ekki taldar sjálfbærar og útlit fyrir að orkan úr svæðunum klárist á fáeinum áratugum, en til að virkjun geti talist sjálfbær þarf svæðið að nýtast í að minnsta kosti 200-300 ár.

Rúmlega 60% landsmanna búa í nánd við óspillta náttúru Krýsuvíkursvæðisins og Reykjanesskagans. Svæðið er því kjörið til útivistar, auk þess sem náttúra skagans minnir um margt á óspillt víðerni hálendisins. Hugmyndir hafa lengi verið uppi um eldfjallaþjóðgarð á Reykjanesskaganum en þar gengur úthafshryggur á land á mótum tveggja jarðskorpufleka með sýnilegum ummerkjum eldsumbrota liðinna árþúsunda.

Mynd © Ellert Grétarsson

Trölladyngja, Grænadyngja og Fíflavallafjall nefnast móbergsfjöll sem í sameiningu mynda norðausturenda Núpshlíðarháls. Hálsinn sem er nær allur úr móbergi er um 13 km langur. Hann liggur að mestu innan gos- og sprungureinar eldstöðvakerfis Krýsuvíkur. Við dyngjurnar háttar svo til að eldstöðvakerfið hliðrast um nokkra kílómetra til austurs og fylgir eftir það Undirhlíðum í átt til Heiðmerkur.

Allmiklar gufur stíga upp úr Eldborg og nálægum hraunum og móbergi á svæðinu. Einnig er nokkur jarðhiti í hrauninu suður af Höskuldarvöllum, gegnt Sogum og í Oddafelli þar beint vestur af. Þá er lítilsháttar hiti í Sogum sunnan við Grænudyngju, gufuaugu og leirugir vatnshverir.

Jarðhitasvæðið er alls um 3 km langt. Það virðist að hluta tengt gliðnunarsprungum eldstöðvakerfisins en telja verður líklegt að staðsetning jarðhitans mótist að einhverju leyti af hliðrun í Krýsuvíkurkerfinu.

Eldvirkni hefur verið töluverð á svæðinu á nútíma, síðast fyrir 1–2 þúsund árum.

Sunnan við dyngjurnar hefur lítill lækur, Sogalækur, grafið út töluverða fyllingu af hveraleir og myndað litskrúðugt gil, Sogin. Efnið hefur lækurinn borið fram í hraunin og myndað Höskuldarvelli.

Mynd © Ellert Grétarsson

HS Orka hefur rannsóknarleyfi á svæðinu og hafði áform um að reisa jarðvarmavirkjun á jarðhitasvæðinu í Trölladyngju.

Þrjár jarðhitaholur hafa verið boraðar á svæðinu. Fyrsta holan var boruð á vegum Orkustofnunar um 1970, norðan við Trölladyngju.

Eftir síðustu aldamót hefur HS Orka látið bora tvær um 2300 m djúpar holur í svæðið, aðra í hrauninu sunnan við Höskuldarvelli og hina í mynni Soga.

Niðurstaða borana mun vera sú að mikill hiti sé í svæðinu en vatnsstreymi nái aðeins niður á um 1600 m. Ekki er ljóst hvort svæðið hafi verið afskrifað sem virkjunarsvæði en rannsóknum hefur verið hætt að því er best verður séð.

Rannsóknir hafa leitt af sér miklar skemmdir á náttúru svæðisins.

Trölladyngjusvæðið er að stærstum hluta innan Reykjanesfólkvangs og að nokkru leyti á náttúruminjaskrá.

Mynd © Sigmundur Einarsson